Ποιος είναι ο ρόλος της Μουσικής στον Κινηματογράφο; Η μουσική στον κινηματογράφο μπορεί απλά να λειτουργήσει σαν υποστηρικτικό, "βελτιωτικό" μέσο, δημιουργώντας μια background ατμόσφαιρα. Όμως, σε αρκετές περιπτώσεις δημιουργεί μια άρρηκτη σχέση με την εικόνα, τη δράση, τον διάλογο....Η κινηματογραφική μουσική, είναι γνωστό ότι δεν είναι εφεύρεση του ομιλούντος κινηματογράφου. Μουσική και κινηματογράφος, μουσική στον κινηματογράφο, ή μουσική για τον κινηματογράφο; Ερώτημα που δημιουργεί συχνά φαινόμενα διαχωρισμού των δύο τεχνών στις κινηματογραφικές αναλύσεις, συζητήσεις χωρίς νόημα που αφορούν στη κυριαρχία της μιας τέχνης πάνω στην άλλη, αναφορές σε μουσικά είδη που θεωρούνται ότι ανήκουν στη λεγόμενη «σοβαρή» μουσική σε αντίθεση με θέματα που ανήκουν στη «λαϊκή» μουσική -εύκολα, ανώδυνα, γνωστά μοτίβα που αρκετές φορές επενδύουν κινηματογραφικές σκηνές. Η μουσική (Αρχαιότερη τέχνη) προϋπήρχε έχοντας μάλιστα βαθιά σχέση με σχετικά θεάματα (μελόδραμα, μουσικό θέατρο).Στο τέλος του 19 αιώνα και στις αρχές του 20, ξεκινούν τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου, σαν ένα παιχνίδι που γρήγορα εξελίχτηκε σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε 7η τέχνη.Με την εμφάνιση του κινηματογράφου η μουσική μπαίνει στη υπηρεσία του κυρίως με μηχανικό τρόπο. Στη διάρκεια της προβολής τις κινούμενες εικόνες συνόδευε κάποιο μηχανικό μέσο (γκονγκ κ.λπ.), πιάνο ή μερικές φορές ολόκληρη ορχήστρα. Η όλη διαδικασία αποτελούσε μέρος της προβολής και δεν ήταν ενσωματωμένη στην ταινία. Τα θέματά της ήταν μελωδίες από τραγούδια, η αποσπάσματα κλασσικών έργων που προϋπήρχαν. Σιγά-σιγά εμφανίζονται και ειδικά διαμορφωμένες για την ταινία συνθέσεις. Η μεγάλη τομή όπως είναι φυσικό γίνεται γύρο στην δεκαετία του 30 όταν ο βωβός κινηματογράφος μετατράπηκε σε ομιλούντα. Από την εποχή του βωβού κινηματογράφου η μουσική έπαιζε σημαντικότατο ρόλο στη κινηματογραφική προβολή. Οι βουβές ταινίες συχνά συνοδεύονταν από διασκευές κλασικών και μοντέρνων κομματιών που προσαρμόζονταν στις σκηνές και παίζονταν είτε από ορχήστρες (στις μεγάλες αίθουσες) είτε από μικρά ορχηστρικά σχήματα, αρμόνιο ή πιάνο.
Υπήρχαν ειδικά κινηματογραφικά αρχεία και συλλογές με κομμάτια κατάλληλα για συγκεκριμένα είδη σκηνών.
Στις μεγαλύτερες αίθουσες υπήρχε συνήθως κι ένα κινηματογραφικό όργανο με ήχους καμπάνας, γκονγκ , κουδουνισμάτων τηλεφώνου, κελαϊδίσματος πουλιών...
Το πρώτο κομμάτι που γράφτηκε ειδικά για τον κινηματογράφο είναι του Camille Saint-Saëns (op. 128), για την ταινία του Henri Lavédan (σε σκηνοθεσία Charles Le Bargy και André Calmettes) L'Assassinat du duc de Guise , το 1908.Στις ταινίες στην αρχή του ομιλούντος η μουσική χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στα μιούζικαλ. Μουσικοί προσλήφθηκαν από τα μεγάλα στούντιο κυρίως στις ΗΠΑ για να γράφουν μουσικές με το μέτρο. Η πρόζα ήταν τραγουδιστή και η επιθυμία όλων ήταν η πολυπόθητη οπτικοακουστική συμφωνία. Το κοινό όμως βαρέθηκε αυτή την ατελείωτη μουσική πάνω σε εικόνες και οι παραγωγοί κατάλαβαν ότι έπρεπε να αλλάξουν τις ταινίες τους. Η πρόζα, ο λόγος, ακόμα και όταν είναι θεατρικός και πομπώδης, είναι πιο οικείος και πιο φυσικός από οποιαδήποτε τραγουδιστή φράση. Αυτή η κυριαρχία του λόγου, θα καθορίσει τα πράγματα για πολλές δεκαετίες, θα δώσει συγκεκριμένους ρόλους στη μουσική και θα περιορίσει τη χρήση των ήχων. Στο σινεμά, βέβαια, δεν έχουμε μόνο τα τραγούδια. Για την ακρίβεια, αυτά είναι κάπως δευτερεύοντα, μπροστά στα μουσικά score, τις άνευ στίχων επενδύσεις δηλαδή που παντρεύονται με την εικόνα, παράγοντας συχνά εκπληκτικά αποτελέσματα. Εκτός από τον «Πόλεμο των Άστρων» που αναφέραμε στην αρχή –και για τον οποίο ο Τζον Ουίλιαμς έχει κερδίσει μόνο ένα από τα συνολικά πέντε Όσκαρ του– υπάρχουν πολλά ακόμη εμβληματικά score, που έρχονται στον νου σχεδόν αυτόματα όταν μιλάμε για τις αντίστοιχες ταινίες. Ο Τζέιμς Μποντ δεν συνοδευόταν άραγε πάντα από το κλασικό θέμα του Μόντι Νόρμαν; Πόσες φορές έχουμε ακούσει κάποιο κινητό να χτυπάει στη μελωδία του «Εξορκιστή» (Μάικ Ολντφιλντ) ή του «Requiem for a Dream» (Κλιντ Μάνσελ). Το ίδιο γίνεται και με το καλτ «Gonna Fly Now» (Μπιλ Κόντι) καθώς ο Ρόκι τρέχει πλάι στις ράγες, το (ακόμη πιο καλτ) «Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος» (Ενιο Μορικόνε) ή το θέμα του «Ιντιάνα Τζόουνς» (Τζον Ουίλιαμς) την ώρα που ο Χάρισον Φορντ πιάνει δουλειά με το μαστίγιο. Αλλα μουσικά score πάλι είναι αφιερωμένα στη δημιουργία ατμόσφαιρας και στο ταξίδι σε έναν άλλο κόσμο. Τέτοιο είναι το επικό –και φυσικά βραβευμένο με Όσκαρ– έργο του Ντέιβιντ Σορ για τον «Άρχοντα των δαχτυλιδιών», αλλά και το ηλεκτρονικό αριστούργημα του Βαγγέλη Παπαθανασίου για το «Blade Runner». Οσο για την ατμόσφαιρα, δύο παραδείγματα είναι μάλλον αρκετά: η μεγαλειώδης μελαγχολία του θέματος του «Νονού», διά χειρός Νίνο Ρότα, και το απλώς ανατριχιαστικό αντίστοιχο του «Ψυχώ» από τον Μπέρναρντ Χέρμαν. Η μουσική στον ελληνικό κινηματογράφο
Για τη χρήση μουσικής στον ελληνικό κινηματογράφο, την εποχή του βωβού, δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες.
Η πρώτη ομιλούσα ελληνική ταινία γυρίστηκε στο Χόλιγουντ από τον ομογενή Τέτο Δημητριάδη το 1930, με τον τίτλο «Η γροθιά του σακάτη».
« Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1931) ήταν η πρώτη ταινία που κινηματογραφήθηκε -ομιλούσα και με μουσική στην Ελλάδα και ηχογραφήθηκε στη Γερμανία.
Τη δεκαετία του '40 γράφεται μουσική για τον κινηματογράφο και διακρίνονται και οι πρώτοι συνθέτες (π.χ. Κώστας Γιαννίδης).
Στα χρόνια που ακολουθούν, όλοι οι σημαντικοί συνθέτες της Ελλάδας (όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος κέρδισε για την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» βραβείο Όσκαρ καλύτερης μουσικής, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Νίκος Μαμαγκάκης κ.ά.) πέρασαν από το χώρο της κινηματογραφικής μουσικής.
Σκηνή από την ταινία «Ποτέ την Κυριακή». Το τραγούδι της ταινίας, «Τα Παιδιά του Πειραιά», έγινε διάσημο παγκοσμίως.
Η αφίσα του μιούζικαλ «Κορίτσια για φίλημα», σε μουσική Μ. Πλέσσα. Έχει γράψει μουσική για 104 ταινίες και 70 θεατρικές παραστάσεις.
Στην ταινία «Ευδοκία», το διάσημο ζεϊμπέκικο έχει γράψει ο Μάνος Λοΐζος.
Καθαρά εισαγόμενο είδος το μιούζικαλ, δεν άνθησε στην Ελλάδα, ίσως γιατί το μουσικό θέατρο και η επιθεώρηση που προϋπήρχαν, δεν του άφησαν πολλά περιθώρια. Σε αυτό συνέβαλε τόσο το υψηλό κόστος όσο και η έλλειψη έμψυχου υλικού. Ούτε οι θεατρικές σπουδές, ούτε οι μουσικές ή οι σπουδές χορού στη χώρα μας εκπαίδευαν καλλιτέχνες που να μπορούν να ανταποκριθούν στις τρισδιάστατες απαιτήσεις του είδους.
Στη μουσική των μιούζικαλ ξεχωρίζουν τα ονόματα των Μίμη Πλέσσα και Γιώργου Κατσαρού.
Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος
Στο Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, οι συνθέτες πειραματίστηκαν, όπως και οι σκηνοθέτες, γράφοντας μουσικές οι οποίες επέζησαν και χωρίς τις ταινίες που επένδυσαν μουσικά (π.χ., η Ελένη Καραΐνδρου -κυρίως με τη συνεργασία της με το σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Νίκος Κυπουργός κ.ά.).Τα τελευταία χρόνια, ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος συναγωνίζεται τις διεθνείς παραγωγές σε όλα τα επίπεδα (μουσικής, σκηνοθεσίας, ηθοποιών, σκηνικών, παραγωγής), δίνοντας την ευκαιρία στους νέους καλλιτέχνες να εκφραστούν μέσα από την 7η Τέχνη.